Przedstaw osiągnięcia cywilizacji starożytnej Mezopotamii i Egiptu

Cywilizacja starożytnego Egiptu

Egipt starożytny (IV tysiąclecie p.n.e.-641 n.e.), to kraj leżący na obu brzegach Nilu od I katarakty po Morze Śródziemne, którego życie skupiało się przede wszystkim tuż nad brzegami rzeki. Podstawą utrzymania ludności było rolnictwo skorelowane z wylewami Nilu. Ludność tu zamieszkująca była chamito-semicka z domieszką plemion rodzimych.

W Egipcie prowadzono duże roboty publiczne (budowa piramid w Gizie i Sakkara), dając zatrudnienie licznym robotnikom w czasie wylewów Nilu. Rosła liczba rzemieślników i kupców (wyprawy na Synaj, do Libii). Rozwijały się różne dziedziny nauki: matematyka, a szczególnie geometria i miernictwo, astronomia (potrzeba określenia pory wylewów, kreślenie map nieba), medycyna (chirurgia, ziołolecznictwo), technika i mechanika (budownictwo, irygacja) oraz literatura (Egiptu starożytnego literatura).

Dzięki powstaniu pisma rozwijały się inne nauki. Jedną z ważniejszych dziedzin, która zawdzięcza swoje powstanie dzięki piśmie to matematyka, wraz matematyką powstała geometria i astrologia i wiele innych dziedzin nauki. Egipcjanie dzięki matematyce potrafili wyznaczyć wylewy Nilu. Stworzyli także kalendarz, który oparty był na obserwacji słońca. Matematycy wyznaczyli, że 12-miesięczny rok liczył 365 dni (3 pory roku), miesiące dzieliły się na 30 dni. Doba miała 24 godziny.

Inżynierowie starożytnego Egiptu umieli już zbudować dokładny kąt prosty, używając trójkątnej węgielnicy. Jej boki miały się do siebie jak 3:4:5. Za pomocą tej informacji mogli bardzo precyzyjnie wznosić ściany budowli. Potrafili mierzyć kąty i sprawdzać, czy powierzchnie są poziome. Byli również pierwszymi, którzy użyli pionu, czyli linki z ciężarkiem. Wiedzieli, że ich budowle są ściśle pionowe, jeśli są równoległe do linki. Przykładem ich umiejętności budowania była np. latarnia morska na Faros (zbudowana około 280 - 260 roku p.n.e.), która jest uważana za jeden z siedmiu cudów świata. Budowla składała się w pionie z trzech części: pierwsza, najniższa miała wysokość 55,9 m i prostopadłościenny kształt, druga 27,45 m i była zbudowana na podstawie ośmiokąta, trzecia była wysoka na 7,3 metra i okrągła. Łączna wysokość budowli sięgała 117 m. Egipcjanie budowali także grobowce dla faraonów tzw. piramidy. Piramidy wznoszono na planie kwadratu i orientowano wg stron świata. Piramidy powstawały w okolicach Memfis, lecz później budowano je w oazie Fajum.

Wynalazek pisma (hieroglify – egipskie pismo) dał początek piśmiennictwu, rozwijała się sztuka (Egiptu starożytnego sztuka).

Hieroglify miały początkowo charakter obrazowy (ideograficzny), co oznaczało, iż jeden znak odpowiadał (zazwyczaj) jednemu wyrazowi. Z czasem uległy uproszczeniom, w wyniku, którego powstało pismo hieratyczne i pismo demotyczne (tzw. pismo dla ludu). W starożytnym Egipcie sztuka pisania nie była dostępna dla przeciętnego obywatela. Pismem posługiwali się tylko specjalnie do tego celu szkoleni skrybowie oraz warstwa kapłańska, w tym sam faraon. Zawód pisarza był bardzo szanowany, dlatego był szansą awansu społecznego dla ludzi wywodzących się z niższych warstw. Hieroglifów używano głównie jako pisma monumentalnego dla tekstów religijnych. Starożytni Egipcjanie używali papirusu jako materiału piśmienniczego oraz kamienia do tworzenia napisów pomnikowych (np. w grobowcach faraonów), a w późniejszym czasie pergaminu. Pergamin produkowany był z skór zwierząt najczęściej owczej, cielęcej lub koziej. Papirus zaś produkowany był z włókien cibory (odpowiednio ułożonych i spreparowanych). Znaki na papirusie rysowano za pomocą cienkiej trzcinki, ściętej ukośnie przy końcu. Ponieważ było to bardzo nietrwałe narzędzie, pisarz egipski musiał mieć cały ich zapas, który układał na specjalnej palecie. Na tejże palecie znajdował się również barwnik, sporządzany z sadzy zmieszanej z żywicą, tartą gumą i wodą. Najstarszy zwój papirusowy z zapisanymi hieroglifami pochodzi aż z ok. 2400 r. przed Chrystusem. Do łączenia papirusów Egipcjanom służył klej, który wyrabiany był ze skór zwierzęcych oraz kości lub mleka (tzw. kazeina). Egipcjanie pisali także książki. Książka egipska posiadała wówczas formę zwoju. Najpopularniejszym rodzajem książki była tzw. "Księga umarłych", którą wkładano do grobu jako pomoc w wędrówce do królestwa cieni.

 

Cywilizacja starożytnej Mezopotamii

Pierwsze ślady człowieka z terenów Mezopotamii pochodzą z okresu paleolitu sprzed ponad 100 tys. lat, niemniej jednak znacznie więcej śladów ludzkich pochodzi z jego końcowej fazy. Z czasów środkowego paleolitu znane nam jest stanowisko w jaskini Szanidar (obecnie północny Irak), gdzie odkryto ślady bytności człowieka sprzed ok. 50000-44000 lat oraz z górnego paleolitu: 33000-25000, a także znacznie późniejsze, bo z 10000-8000 p.n.e., a więc już z okresu mezolitu na Bliskim Wschodzie. U schyłku górnego paleolitu największe wpływy na Bliskim Wschodzie miała kultura kebaryjska, której nosiciele obozowali w jaskiniach lub w tymczasowych obozowiskach, a trudnili się myślistwem i zbieractwem. Około 11000 - 9000 p.n.e., a więc już w mezolicie, w Mezopotamii silnie zaznaczyły się wpływy kultury natufijskiej, której stanowiska odnaleziono nad Eufratem w Syrii. Ta ostatnia kultura była znacznie bardziej rozpowszechniona niż wspomniana wcześniej kultura kebaryjska.

Kultury archeologiczne prehistorycznej Mezopotamii pozostawiły liczne ślady w postaci różnorodnych znalezisk archeologicznych, począwszy od prostych narzędzi potrzebnych do życia codziennego, poprzez bardzo często bogato zdobioną ceramikę, aż po ruiny pierwszych świątyń wznoszonych na cześć bogów już w okresie Ubajd. W następnych okresach, już historycznych, nastąpił ogromny rozwój kulturowy społeczeństw mezopotamskich, począwszy od Sumerów, których sztuka nawiązywała bezpośrednio do poprzednich okresów, aż po czasy babilońskie i perskie.
Mezopotamia to rejon, którego osią są doliny dwóch wielkich rzek: Tygrysu i Eufratu. Możemy zatem nazywać go "Mezopotamią", chociaż to słowo, utworzone w starożytności przez historyków greckich, ma charakter nieco restryktywny, ponieważ oznacza "(kraj) pomiędzy rzekami". Ziemia tutaj mogła wyżywić całą ludność starożytnej Mezopotamii i pozwalała nawet na wywóz nadwyżki zbóż wymienianej następnie na drewno, metal i kamień, które trzeba było importować. Uprawiano wiele rodzajów zbóż, proso, len, a nade wszystko jęczmień, który był, podobnie jak dzisiaj, główną uprawą zbożową, gdyż toleruje glebę średnio zasoloną. 

Począwszy od trzeciego tysiąclecia metody uprawy roli mimo prymitywnych narzędzi doskonaliły się. Opracowano tzw. kalendarz rolniczy, który ma być zbiorem rad udzielanych przez rolnika swemu synowi, a właściwie są to rady boga Ninurty, syna i "rolnika" Enlila. Według tego tekstu pole trzeba najpierw umiarkowanie nawodnić, potem odchwaścić, zabezpieczyć wilgotną glebę przed zdeptaniem przez woły, spulchnić ziemię, zaorać, wyrównać i ubić. Uprawa ziemi i zasiew odbywają się jednocześnie; pług-siewnik wyznacza po osiem bruzd "głębokich”. 

Mimo że gleba delty mezopotamskiej była w tym czasie niezwykle urodzajna, zasięg  upraw był ograniczony, rozciągały się bowiem wokół rozległe bagna, a wieśniacy małej lub średniej społeczności nie mogli wykopać wystarczająco długich kanałów. Aby więc wyżywić całą ludność, trzeba było ulepszyć technikę rolniczą oraz środki transportu. Jak zwykle w takich wypadkach człowiek podjął wyzwanie i właśnie w tej epoce wynaleziono radło, które zastąpiło motykę, płozy, potem wóz na czterech kołach do przewożenia ziarna i żagiel, żeby szybciej przenosić się z miejsca na miejsce. 

Wynaleziono także koło garncarskie i technologię wytopu miedzi, inaugurując w ten sposób erę industrialną. Jednocześnie wzrósł dobrobyt, a wraz z nim rozwinął się handel z odległymi krajami, nastąpiło większe zużycie metalu, rozwój sztuki i architektury, a nawet zwiększone zapotrzebowanie na przedmioty dość luksusowe (wazy kamienne i z brązu) i to w małych wioskach.  

 Wszystko to sprawiło, że duża część ludności zaczęła się specjalizować w różnych zawodach, zwłaszcza w handlu, rzemiośle, zarządzaniu dobrami, i skupiać w dużych centrach wokół elity intelektualnej, którą stanowili kapłani, od dawna zwolnieni od jakiejkolwiek nużącej pracy.  Niewątpliwie w tym właśnie momencie i w tych miastach wykluła się cywilizacja sumeryjska ze swoimi wybitnymi realizacjami architektonicznymi i artystycznymi, a zwłaszcza wynalazkiem pisma. 

Wynalezienie w Mezopotamii  pisma jest jednym z ich największych osiągnięć tego dawnego państwa. Najstarszą formą było pismo obrazkowe - piktogramy. Za ich pomocą można było przekazać nawet najbardziej skomplikowane informacje - np. z połączenia ust i wody wyszło słowo "pić". Z czasem obrazki stawały się bardziej schematyczne i tak powstał z nich alfabet zawierający ponad 700 znaków. Było to pismo klinowe, które swoją nazwę wzięło od spiczasto zakończonej trzciny - rysika, którym pisano na tabliczkach z miękkiej gliny. W Mezopotamii  stworzono szkoły, w których uczono pisma. Nauka trwała wiele lat.

Z czasem w Mezopotamii tzw. Kraju Międzyrzecza wykształciło się pismo klinowe.

Charakterystyczny kształt pisma był rezultatem żłobienia w tabliczkach z miękkiej gliny rylcem wykonanym z trzciny lub kości o trójkątnym przekroju. Naukowcom udało się ustalić, że istniały trzy rodzaje rylców, każdy z nich stosowano do innego rodzaju znaków. Po zapisaniu tabliczki wypalano, stąd można spotkać różnorodne odcienie gliny, od jasnej czerwieni do głębokiej czerni. Zespoły kresek pionowych, poziomych i ukośnych oznaczały całe wyrazy, z czasem przekształcając się w pismo sylabowe. Glina nie była jedynym materiałem do utrwalania myśli, należał do nich także metal np. srebro, po którym pisano rylcem. Dzięki pismu król Babilończyków Hammurabi napisał kodeks. Jest to pierwszy zbiór praw. Prawa napisane były na bazaltowym słupie, którego wysokość wynosiła 2,55 metra. 

 

Wynalezienie pismo z kolei pozwoliło na rozwój matematyki. W Mezopotamii wymyślono liczbę zero, która jest używana do dzisiaj. Opracowano także miary długości i wagi. Dzięki wyliczeniom matematycznym napisany został, który początkowo oparty był na obserwacji księżyca, potem też i słońca, ustalił on 7-dniowy tydzień, 12-godzinną dobę i 60-minutową godzinę. Około 2250 r. p.n.e. Sumerowie sporządzili pierwsze mapy. Stworzyli także pierwsze żagle do statków. Jako pierwsi zapoczątkowali wypalanie cegły z gliny. Ludy Mezopotamii wynaleźli także koło jezdne. Koło używane było już około 3500 lat p.n.e. Pierwsze koła jezdne były pełne, koła szprychowe pojawiły się dopiero ok. 2000 lat p.n.e. w związku ze stosowaniem lekkich i szybkich rydwanów bojowych. Następnie zaczęto używać koła garncarskiego (ok. 3200 roku p.n.e.), również w Mezopotamii; była to pierwsza maszyna produkcyjna oparta na ruchu obrotowym - ułatwiając formowanie naczyń, koło znacznie przyspieszyło ich produkcję, przyczyniając się do powstania jednego z pierwszych zawodów - zawodu garncarza.

Mezopotańczycy określili także system miar ciężkości i długości. Najmniejszą jednostką długości był palec, większą dłoń - cztery palce, stopa, łokieć - siedem dłoni. Odległość miedzy miastami określano w ilości dni potrzebnych do jej przebycia. Jednostką wagi był talent - ok. 30kg. Oni także wymyślili zero i opracowali system sześćdziesiątkowy. Przede wszystkim jednak zasłynęli jako wynalazcy koła.

                                   Autorzy: Rutkowski Artur ( Egipt ) oraz Kułaga Maciej (Mezopotamia )
                                                                       Dodał: Kułaga Maciej